Het ontwerpen en inregelen van een klimaatinstallatie is complex. Om een comfortabel, gezond en energiezuinig binnenklimaat te creëren is een goede afstemming tussen de verschillende componenten vereist. Daarnaast moet de klimaatinstallatie ook rekening houden met de toekomst van het elektrische net, dat steeds meer wordt beïnvloed door duurzame energiebronnen, die variabel zijn. Om te voorkomen dat er pieken of dalen in vraag en aanbod ontstaan, kan de klimaatinstallatie gebruik maken van peakshaving. Peakshaving is het verminderen of verschuiven van het elektriciteitsverbruik tijdens piekuren, bijvoorbeeld door de temperatuur in het gebouw tijdelijk iets te verhogen of te verlagen, of door gebruik te maken van opslagmogelijkheden. Datagedreven energieoptimalisatie kan dit proces ondersteunen, door het verzamelen, analyseren en toepassen van data over het energieverbruik en de prestaties van de klimaatinstallatie. Door gebruik te maken van sensoren, slimme meters, algoritmes en kunstmatige intelligentie, kan de klimaatinstallatie zichzelf continu monitoren, aanpassen en verbeteren.

De belangrijkste verbetering in de volksgezondheid is te danken aan sanitaire systemen: aanvoer van betrouwbaar drinkwater, en de zorg voor de afvoer van vuil water. De afvoer van overtollig (hemel)water draagt met name bij aan de veiligheid.
Dit sanitaire systeem staat onder druk door klimaatverandering (opwarming, grotere regenval), bevolkingsgroei (verwachte tekorten aan drinkwater, grotere kans op pandemieën), mogelijk een tekort aan grondstoffen, en de oplossingen daarvoor betekenen een ingewikkelde afweging tussen kosten, gezondheid en duurzaamheid.

Ga met de experts van ST in discussie over koudwatercirculatieystemen (die zorgen dat in het kader van Legionellapreventie het drinkwater onder de 20 graden kan blijven), de toepassing van plastic versus koperen leidingen (voor- en nadelen, en wat is de invloed van een aanscherping van de norm) en een goed aangelegd en gebruikte binnenriolering in het beperken van infecties (wat kunnen we leren van Sars-Cov-2).

Kom luisteren naar een inspirerende spreker die onder andere meedeed aan het vreedzame protest op de A12 voor klimaatactie. Sannie Verweij is coach en adviseur bij Gebouwinzicht en een actief Extinction Rebellion-lid. In de YOUNG TVVL Box deelt ze inzichten over persoonlijke keuzes, professionele impact en de overweging om lid te worden van Extinction Rebellion, waarbij ze de noodzaak van systeemverandering benadrukt.
Daarnaast kun je ook luisteren naar Koen Smit; onderzoeker bij Hogeschool Utrecht’s lectoraat Betekenisvol Digitaal Innoveren. Hij vertelt je over zijn initiatief om een Digital Twin te maken voor gebiedsinrichting, waardoor de provincie weloverwogen duurzame keuzes kan maken op basis van harde data. Digitale innovatie kan op deze manier duurzaamheid ondersteunen. Kom luisteren en leer meer hierover!

Circulair bouwen en ontwerpen staat volop in de belangstelling.  Op veel plekken wordt geëxperimenteerd en ontstaan nieuwe businessmodellen. Het betekent dat we slimme en flexibele oplossingen moeten bedenken die aansluiten bij de behoeften van de gebruikers en de mogelijkheden van de markt. Het vraagt om een andere manier van denken en werken. Hoewel er duidelijk vooruitgang zichtbaar is, staat de installatiebranche voor grote uitdagingen. Zijn we in staat circulaire installaties te ontwerpen en toe te passen, en de impact op het energieverbruik, het milieu en een gezond binnenklimaat in balans te houden?  Of is de tijd aangebroken om installatiearme concepten uit te werken en te integreren in onze gebouwen? Wat betekent een circulaire toekomst voor de installateur?

Kunstmatige Intelligentie dient zich in hoog tempo aan op veel plekken in onze maatschappij. Ook in de gebouwde omgeving zijn de gevolgen en de impact zichtbaar. Wat betekent dit voor ons vak? Is KI een handige tool die we kunnen gebruiken? Stelt KI de nieuwe norm voor gebouwen? Verandert het onze plek in het ontwerpen, bouwen, installeren en beheren van gebouwen? Blijft het vak wel relevant? Wie bepaalt nog wat werkelijk van waarde is? In dit blok nemen de sprekers jullie mee op reis langs voorbeelden van KI in onze praktijk, en vragen we ons af wie we als professional kunnen zijn in een toekomst vol uitdagingen en verwachtingen. Wie geeft die toekomst vorm?

Het Programma van Eisen Gezonde Kantoren (PvE) heeft veel draagvlak in de markt. Diverse opdrachtgevers hanteren het document om het PvE van kantoorgebouwen op te stellen en daardoor komt het PvE steeds zichtbaarder naar voren in de bestekken die worden uitgeschreven. Stichting Binnenklimaattechniek introduceert als vervolgstap het Binnenklimaatlabel. Hiervoor is een (meet)protocol ontwikkeld om aan de hand van meetgegevens, inspecties en gebruikers enquêtes het binnenklimaat te analyseren en te vertalen in een label. De eisen die gesteld worden aan een gezond binnenklimaat zijn ook afhankelijk van het type doelgroep en de verblijfsduur. Onlangs is voor de langdurige zorg een literatuurstudie uitgevoerd om een PvE voor de langdurige zorg op te stellen als het gaat om binnenklimaatprestaties.

In deze box krijg je toelichting op de totstandkoming van het Binnenklimaatlabel en wat dat betekent voor de toekomst/ waarde van gebouwen en hun binnenklimaat. Daarbij wordt het Binnenklimaatlabel van TVVL besproken als praktijkcase. Ook wordt ingegaan op de uitkomsten van de literatuurstudie voor een gezond binnenklimaat in de langdurige zorg.

1. De toekomst van het elektrische net en ‘achter de meter’ oplossingen – Peter van Duijsen (Simulation Research) en Epko Horstman (BSRI)
   De elektrische energietransitie is in volle gang. Het electriciteitsnet raakt overvol en aansluiten gaat niet zomaar. Kan dat anders? Met behulp van een DC-net, kan je de energie in het net d.m.v. droop control, beter en evenrediger verdelen. In deze lezing wordt de toepassing van een DC-net, in de renovatie van een industrieel terrein naar een multifunctioneel gebouwen complex gegeven.
   
   Peter van Duijsen (MSc1989, PhD2003,Delft, Prof.Op. 2020 Guwahati,India) is de oprichter van Caspoc simulatie software, CEO bij Simulation Research en part time verbonden aan het DC-Lab.org van de Haagse Hogeschool in Delft.
2. TVVL Smart Living Lab – Energie optimalisatie in gebouwen – Werner Vink (Viteco)
   Het data gedreven beoordelen van de installatietechnische prestaties van het pand waarin TVVL is gehuisvest.Werner werkt voor installateurs en pandeigenaren om installaties uit te lezen en geautomatiseerde analyses in te stellen.
3. Het inregelen van een klimaatinstallatie van een onderzoekslaboratorium – eindpresentatie TVVL cursus Hogere- meet en regeltechniek Sander Grobben (WUR ) en hoofddocent Dennis Verschoor
   Met deze presentatie laat Sander zien dat het volgen van de opleiding hogere meet- en regeltechniek, binnen zijn eigen werkveld direct tot verbetering heeft geleid.Als beheertechnicus is Sander samen met 2 collega’s verantwoordelijk voor het onderhoud en het maken van eventuele (kleine) aanpassingen op de regelingen van vooral luchtbehandelingsinstallaties van de diverse laboratoria.
4. Meet the Expert

1. Koper of kunststof materiaal in leidingsystemen met het oog op bacteriële veiligheid – Nick Post (ISSO)
   Er is altijd veel discussie over wat beter is, koper of kunststof leidingwerk. Beide hebben hun voordelen. In deze presentatie wordt gekeken naar de effecten die materialen hebben op de bacteriologische veiligheid van het leidingwater.Na jarenlang praktische ervaring te hebben opgedaan op het gebied van sanitaire techniek in zowel binnen- en buitenland, is Nick nu bij Kennisinstituut ISSO verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de kennisproducten binnen dit vakgebied.
2. Risico’s van ziekteverwekkende micro-organismen (pathogenen) in ons afvalwater – Erik Reumer (ERAdvies)
   Voor het onderzoek naar de verspreiding van Pathogene micro-organismen via aerosolen vanuit de riolering zijn een zestal onderzoeksvragen gesteld, die Erik Reumer tijdens de Techniekdag zal toelichten. Daarnaast geeft hij een sneakpeak over de stand van zaken met betrekking tot de antwoorden op deze vragen. De onderzoeksvragen zijn onder andere de bijdrage van thermische sifons op de beperking van bacteriegroei, onder welke voorwaarden membraan stankafsluiters kunnen worden toegepast, invloed van een andere ontwerpwijze van afvoersystemen en de meeste kritische ontwerpfouten.Erik Reumer is adviseur en eigenaar van ERAdvies. ERAdvies adviseert vastgoedbedrijven en eigenaren op het gebied van (hemelwater)afvoer in relatie tot het veranderende klimaat. Dit kan zijn een rapportage over het functioneren van de huidige (hemelwater)afvoersystemen, noodzakelijke aanpassingen om toekomstgericht veilig af te kunnen voeren, toepassen van klimaat adaptieve maatregelen en/of het ontwerpen van (hemelwater)afvoersystemen.
3. Houd het koud – Hans van Wolferen (Van Wolferen Research)
   Hoe houden we drinkwater in gebouwen koud en kunnen koudtapwatersystemen, met of zonder circulatie, hierbij een rol spelen.Hans van Wolferen is sinds september 2014 zelfstandig onderzoeker. Daarvoor werkte hij sinds 1985 bij TNO. Hij neemt deel aan de ontwikkeling en beoordeling van energiezuinige en comfortabele comfortinstallaties in woningen en gebouwen. De belangrijkste werkterreinen zijn energieprestatie en legionellapreventie.
4. Meet the Expert

1. Van specialist naar activist – Sannie Verweij (Gebouwinzicht)
   
2. Samen op weg naar een duurzame samenleving. De Rapporten van het IPCC uit maart 2023, maar ook de klimaatrisico’s voor Nederland geven een pessimistisch beeld over de staat van het klimaat. In deze presentatie gaat Sannie in op haar persoonlijke afwegingen tussen wat zij thuis met haar gezin kan doen, de impact die je met je baan/ bedrijf kan maken, en de stap naar Extinction Rebellion omdat er naast de impact die Sannie met mijn werk kan maken, óók nog een systeemverandering nodig is. Ook vertelt Sannie ik wat meer over de doelen van Extinction Rebellion (XR), en waarom XR geweldloze burgelijke ongehoorzaamheid inzet om haar eisen kracht bij te zetten.Sannie Verweij is oprichter en directeur bij Gebouwinzicht. Gebouwinzicht helpt eigenaren, beheerders, beleggers, huurders en verhuurders van bestaande utiliteitsgebouwen bij hun opgave om hun gebouw(voorraad) te verduurzamen. Sannie is ervan overtuigd dat iedereen een bijdrage kan én moet leveren aan een duurzamere leefomgeving. In de huisvestingsbranche hebben zij daarin de taak om de bestaande bouw te verduurzamen.
3. De (on)mogelijkheden van Digital Twin Technologie – Koen Smit (Hogeschool Utrecht)
   Digital Twin technologie wordt in toenemende mate toegepast door gemeenten en provincies voor gebiedsontwikkeling. Deze technologie is veelbelovend omdat het gebruikers in staat stelt om op een zeer accurate manier te spelen met de werkelijkheid, in een simulatie (denk aan SimCity). Koen gaat tijdens zijn presentatie in op de vraag: wat is een digitale tweeling en hoe zou deze technologie bij kunnen dragen aan het verduurzamen van onze leef- en werkomgeving? Daarnaast passeren verschillende Digital Twin voorbeelden de revue en werpen we een blik op de (on)mogelijkheden van deze innovatieve technologie in de context van gebiedsontwikkeling voor gezondstedelijk leven.Koen Smit is tien jaar werkzaam in het onderwijs en onderzoek aan de Hogeschool Utrecht en Open Universiteit, waarin hij (inter)nationaal samenwerkt met praktijkpartners, onderzoeksinstellingen, studenten, onderwijzers en andere collega’s. Koen heeft richt zich op het verantwoord inzetten van innovatieve technologieën, o.a. Artificial Intelligence, Decision Mining, Blockchain en Digital Twins. Zijn onderwijs- en onderzoekswerk is meerdere keren bekroond met een prijs. Sinds 2020 heeft hij samen met de Provincie Utrecht een Digital Twins lab opgericht waarin studenten, docenten, softwareleveranciers en de overheid intensief samenwerken aan het bouwen van digitale tweelingen voor Nederland.
4. Meet the Expert

1. Installatiearm ontwerp?! – Olaf Oosting (Valstar Simonis)
   Installatiearm ontwerpen. Er wordt (opnieuw) steeds vaker over gesproken. Het draagt bij aan een lagere milieu-impact én energieverbruik van gebouwen zonder dat het ten koste gaat aan comfort. Of toch niet? Samen proberen we tijdens deze sessie de juiste antwoorden te vinden.Olaf is adviseur Duurzaamheid en Circulariteit en directeur bij Valstar Simonis. Sinds 2015 is hij actief op het thema Circulaire Installaties. Olaf maakt deel uit van de Expertgroep Circulaire Installaties 
2. Een circulair businessmodel in de praktijk – Maren de Weerd (Dura Vermeer) & Paul van Dorp (Van Dorp Installaties)
   In deze presentatie zullen verschillende vormen van circulaire businessmodellen toegelicht worden, waarna een (korte) discussie volgt aan de hand van een aantal stellingen en dilemma’s.Maren de Weerd is na het afronden van de opleiding Land- en Watermanagement in 2019 begonnen als managementtrainee voor Dura Vermeer Divisie Infra. Vanaf de start heeft zij zich beziggehouden met duurzaamheid en heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van verschillende initiatieven en strategieën rondom dit onderwerp. Sinds medio 2022 is zij als manager duurzaamheid verantwoordelijk voor het waarmaken van de duurzaamheidsambities van Dura Vermeer binnen de divisie Techniek.
3. Meet the Expert

1. Is data gedreven werken de toekomst? – Pim van Meer (VORM)
   In een presentatie over data-gedreven werken wordt belicht hoe data een cruciale rol speelt in elke fase van de keten, van ontwikkeling en ontwerp tot bouw en beheer. Deze sessie biedt inzichten in bewezen technieken om data effectief te benutten, waardoor je in staat bent om data te sturen in jouw werkprocessen. Geen innovatie als hype maar het visualiseren van 3D data om iedereen te betrekken in de voor die fase relevante beslissingen. Ontdek hoe je data tot jouw voordeel kunt laten werken en de gehele keten kunt optimaliseren.Binnen een van de grootste woningontwikkelaars van Nederland is Pim eindverantwoordelijk voor het vertalen van hun doelen naar concrete mijlpalen. Zijn rol omvat het beheren van contracten, het faciliteren van opleidingen en het oplossen van conflicten om ware ketenintegratie te bereiken. Pim is tevens de drijvende kracht achter de ontwikkeling van materialenstandaard Naa.k.t. Het MiniBIM-protocol is voor ontwikkelaars en assetmanagement, evenals MiniGIM, gericht op gebiedsontwikkeling. Integraal ontwerpen door de vastgoedketen heen!
2. Kunstmatige Intelligentie. Wat is het? Hoe gebruik ik het? – Arjan Schrauwen (Prophysics)
   In deze presentatie wordt vertelt wat kunstmatige intelligentie precies is en wat de bouw- en installatiesector hiermee kan. Er wordt ook ingegaan op vragen zoals: wat betekent kunstmatige intelligentie voor mij als installateur?
   
   Arjan Schrauwen is een adviseur op het snijvlak van kunstmatige intelligentie, machine learning en installatietechniek. Hij is een techneut in hart en nieren. Hij bouwt graag machine learning en artificial intelligence algoritmen voor de bouw- en installatiesector. Daarnaast schrijft en adviseert hij graag over dit onderwerp.
3. Komen er computers die een eigen wil hebben? – Jaap Dijkgraaf (DWA)
   Ontwerpen is inmiddels gedegradeerd tot alleen een normatief karakter, waarbij de reflectie’ in veel gevallen wordt overgeslagen. Kan AI ons helpen om te ontdekken welke ‘verbindingen, afhankelijkheden en bewegingen’ er in de ‘natuur en ecologie’ zijn, om daar opnieuw de relatie mee aan te gaan?. Kunnen we met AI gebouwen ontwerpen die passen in een ‘natuurlijk evenwicht’? En hoe werkt dat dan? Neemt AI ons denken over? En waar komt dan de morele wijsheid vandaan?Jaap Dijkgraaf is algemeen directeur bij DWA, voorzitter van het programma adviesraad Klimaatadaptief-, natuurinclusief- en omgevinsgbewust bouwen en lid van de Raad van Toezicht ISSO. Daarnaast is Jaap voorzitter maatschappelijke adviesraad TVVL en bestuurslid bij  WOI & B.J. Max Stichting.
4. Meet the Expert

1. Het Binnenklimaatlabel-proces – Remi Hompe (Stichting Binnenklimaattechniek)
   Kenniscentrum Binnenklimaattechniek is het platform voor alle experts en professionals die, op welke manier dan ook, te maken hebben met klimaatinstallaties. Dit platform is bedoeld om kennis te delen en kwaliteitssystemen te ontwikkelen. Ook biedt het platform richtlijnen, praktische hulpmiddelen en geeft het inzicht in hedendaagse systemen en technieken
   
   In het dagelijks leven is Remi werkzaam als directeur van Binnenklimaat Nederland. Vanuit deze rol probeert hij Gezond Binnenklimaat in Nederland op de kaart te zetten als belangrijk transitie in gebouwde omgeving. Naast het positioneren van Gezond Binnenklimaat willen ze handelingsperspectief bieden aan professionals om het binnenklimaat te verbeteren in gebouwen en daarom hebben Binnenklimaat Nederland, TVVL en Smart Workplace het kenniscentrum Binnenklimaattechniek opgezet. Bij deze stichting zit Remi in het bestuur en is hij voorzitter.
2. Businesscase: Een binnenklimaatlabel voor het TVVL verenigingsbureau – Martin Groeneveld (DWA)
   Op 11 april 2023 heeft TVVL het officiële Binnenklimaatlabel ontvangen. TVVL heeft zich ingespannen om een gezond en comfortabel binnenklimaat te creëren en dat is beloond met het Binnenklimaat label B. Welk proces is doorlopen om als gebouweigenaar en -gebruikers gezamenlijk tot dit Binnenklimaatlabel te komen? En wat is de toegevoegde waarde van Binnenklimaatlabel voor gebouweigenaren?

   Als adviseur maakt Martin Groeneveld slim gebruik van de grote hoeveelheid data uit gebouwen en installaties om zo te werken aan de verduurzaming van bestaand vastgoed. hij analyseert de data en maak overzichtelijke dashboards waarmee de betrokken partijen worden meegenomen in praktische verbetervoorstellen om zo energie te besparen en het comfort te verbeteren.
   

3. Toelichting op een gezond binnenklimaat voor de langdurige zorg – Stefan van Heumen (TNO)
   We zijn al enige tijd bekend met de programma’s van eisen voor frisse scholen en gezonde kantoren en woningen. Het doel hiervan is om uiteindelijk een beter binnenmilieu te realiseren die de gezondheid en de activiteiten in die gebouwen ondersteunt. Een onderbouwde richtlijn voor een gezond binnenklimaat in de langdurige zorg ontbreekt echter, terwijl hier juist kwetsbare bewoners met specifieke behoeften zijn gehuisvest. Om te komen tot een PvE voor een gezond binnenklimaat in de langdurige zorg, heeft TNO in samenwerking met TU Eindhoven, BBA Binnenmilieu en Hogeschool Utrecht een voorbereidend onderzoek uitgevoerd.Stefan van Heumen werkt als project manager bij de afdeling Buildings & Energy Systems van TNO. Hij richt zich daarbij vooral op de kritische technische infrastructuur van ziekenhuizen en zorginstellingen in relatie tot contamination control, patiëntveiligheid en duurzaamheid. Hij is nauw betrokken bij de ontwikkeling van zowel de sectorale als de portefeuille routekaarten voor verduurzaming van het zorgvastgoed en het Expertisecentrum Verduurzaming Zorg (EVZ). In het kader van dit EVZ-programma is ook het onderzoek naar een gezond binnenklimaat in de langdurige zorg uitgevoerd.
4. Meet the Expert